Jak obchodzone były św. bożego narodzenia w polskiej chacie i pałacu

Według tradycji do wieczerzy powinna zasiąść parzysta liczba osób ponieważ nieparzysta wróżyła rychłą śmierć jednego z biesiadników. Wiązało się to z obawami dotyczącymi liczby 13 i ostatniej wieczerzy, do której Jezus zasiadł wraz z 12 apostołami. W związku z tym wśród ziemiaństwa, jeśli liczba domowników była nieparzysta, do szlacheckiego stołu zapraszano kogoś ze służby lub czeladzi[18]. Ważnym zwyczajem było odpowiednie przygotowanie izby jadalnej i stołu. Cały pokój powinien przypominać stajenkę. W izbie rozsypywano słomę, a w jej rogach ustawiano snopy zboża, przygotowane na ten cel już podczas żniw. Były to snopy zebrane z ostatnich kłosów czterech zbóż i wierzono, że przyniosą one urodzaj w nowym roku. Na stole pod obrusem na pamiątkę miejsca narodzin Chrystusa rozściełano siano, jednak zwyczaj ten istniał już także za czasów pogańskich, gdy stanowił on ofiarę dla bożka Ziemiennika[19]. Dawny zwyczaj nakazywał by ilość podanych do wigilii potraw była nieparzysta i wynosiła od 5 do 13. Miało to znaczenie magiczne i zapewniało urodzaj w przyszłym roku, dlatego tak ważne było aby na stole znalazły się dania zawierające wszystkie płody pola, sadu, ogrodu, lasu i wody. Należało wszystkiego skosztować, bo w przeciwnym wypadku, tego czego nie spróbowano mogło zabraknąć w roku następnym. W zamożnych domach oprócz zwykłych dań podawano 12 dań rybnych, na pamiątkę 12 apostołów[20]. Wiele przesądów wigilijnych związanych jest ze zdrowiem. Wierzono, że kto kichnie w wigilię, ten przez cały rok będzie zdrowy. Przed wieczerzą dokładnie się myto w zimnej wodzie, do której wrzucano wcześniej kilka srebrnych, złotych lub miedzianych monet, co wróżyło siłę i wytrzymałość. Brudną wodę wylewano poza granice domu ufając, że w ten sposób można uchronić się przed wrzodami. Pod stół kładziono coś żelaznego, np. siekierę, sierp, a nawet pług i podczas jedzenia opierano na tym nogi, co miało uchronić przed bólem nóg i skaleczeniami. Ważne było aby w dzień wigilii zjeść rzepę i orzechy lub czosnek, które chroniły przed bólem zębów przez cały rok, jabłka natomiast zapobiegały bólowi gardła[21]. Nieodzownym składnikiem wielu potraw był mak, stanowiący symbol snu i łączności z innym światem[22].