Który skrzywdziłeś - Czesław Miłosz Który skrzywdziłeś człowieka, prostego, Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając, Gromadę błaznów koło siebie mając Na pomieszanie dobrego i złego, Chodźby przed tobą wszyscy się kłonili, Cnotę i mądrość tobie przypisując, Złote medale na Twoją cześć kując, Radzi, że jeszcze jeden dzień przeżyli, Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta. Możesz go zabić - narodzi się nowy. Spisane będą czyny i rozmowy. Lepszy dla ciebie byłby świt zminowy I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta. właśnie z tego wiersza muszę zrobić notatkę, a niezbyt umię, więc licze na pomoc :)

Utwór Czesława Miłosza "Który skrzywdziłeś" powstał w 1950 roku. Zbudowany jest on z czterech zrotek. Pierwsza ma pięć wersów, a każda kolejna jest o jeden wers krótsza. Dzięki takiej budowie utwór przypomina sonet (brak ostatniej linijki). Składa się on z trzech części. Pierwsza z nich - chęć zemsty, druga - objaśnienie win, a ostatnia - grośby. Granica zdania nie jest jednocześnie granicą wypowiadanej myśli. W utworze występuje przerzutnia. Utwór mówi o dwóch postaciach - krzywdzicielu, który wyrządza krzywdę, drwi z nieszczęscia, zmusza innych do uległości, jest otoczony sprzymierzeńcami oraz o ofierze, która bez winy została upokorzona, zraniona. Podmiot liryczny jest moralistą, sędzią, oskarżycielem, współczuje ofierze i jej broni. W wierszu "Który skrzywdziłeś" podmiot liryczny zwraca się do tych, którzy dzierżąc ster władzy nie potrafią dostrzegać potrzeb pojedynczego człowieka, w imię wyższych celów krzywdzą go, kosztem życia i godności ludzkiej pragną budować nowy ład społeczny ( "Który skrzywdziłeś człowieka prostego/ śmiechem nad jego krzywdą wybuchając") - to liryka zwrotu do adresata. Utwór mimo, iż pisany w konkretnej sytuacji dotyczy każdej władzy, która nie liczy się z szarym, bezbronnym człowiekiem, która nie bierze pod uwagę jego uczuć, dążeń, a czasem i praw. Utwór zawiera ostrzeżenie dla rządzących. Otacza ich przecież tłum pochlebców ("gromadę błaznów koło siebie mając"), którzy poklaskują każdemu pomysłowi, utwierdzają ich w słuszności podejmowanych decyzji. Wśród pochlebst i aplauzu publiczności można się zagubić, przestać odróżniać wartości dobre od złych ("pomieszanie dobrego i złego"). Trudno wtedy obiektywnie spojrzeć na swe decyzje. Brnie się coraz dalej w zło , próbuje sie wszystko podporządkować sobie, swej niekoniecznie słusznej idei. Wszelkie poczynania tyranów oceni poeta, który żyje w danej rzeczywistości, jest on świadkiem zbrodni popełnianych w imię władcy i ma obowiązek przedstawić to w swej twórczości : "Spisane będą czyny i rozmowy". Nie można bezkarnie krzywdzić niewinnych ludzi ; "Nie bądz bezpieczny. Poeta pamięta". Mimo tego, iż nie jest to pierwszy uwór traktujący o tym problemie nadal istnieją władcy nie liczący się ze swym ludem. Wystarczy spojrzeć na Fidela Castro - prezydenta Kuby lub cofnąć się kilkanaście lat wstecz i zaobserwować rządu Stalina czy Hitlera. W Ewangelii się Mateusza (18,6 : "Lecz kto by się stał powodem grzechu dla jednego z tych małych, którzy wierzę we Mnie, temu byłoby lepiej kamień młyński zawiesić u szyi i utopić go w głębi morza.") także zostali potępieni tacy władcy. Chrystus tak jak podmiot liryczny mówi, że któ przyczynia się do krzywdy innych nie może żyć spokojnie. Dlatego chyba nie bez powodu fragment tego wiersza umieszczony jest na pomniku Poległych Stoczniowców w Gdańsku. Podsumowując wiersz ten jest głosem przeciwko złu i krzywdzie, niesienie uniwersalne przesłanie i powinien zostać zapamiętany przez każdego, kto chciałby z awszelką cenę podporządkować sobie innych.

Tematem wiersza Miłosza „Którzy skrzywdziłeś” jest despotyzm. Wiersz powstał w 1953 roku, kiedy to Miłosz uświadomił już sobie tragicznej skutki systemu totalitarnego. Kontekst historyczny jest przy interpretacji utworu ważny, warto jednak także odwołać się do jego uniwersalnego wymiaru, którym jest ponadczasowy problem relacji władza – obywatel. Swoim ukształtowaniem utwór nawiązuje do konwencji poezji dworskiej – wierszy okolicznościowych, które miały pochwalić dobroć i sprawiedliwość władcy. Widać to w podniosłym słownictwie („radzi”, „spisane będą”) i ukształtowaniu wierszowym (regularny 11-zgłoskowiec). Miłosz w sposób ironiczny wykorzystuje ten gatunek, tworząc wiersz, który ma władcę nie pochwalić, a potępić. Wiersz ma formę liryki zwrotu do adresata. Podmiot liryczny zwraca się w nim bezpośrednio poprzez rozbudowaną apostrofę do władcy, który jest adresatem monologu. Wynika z tego ukształtowanie językowe: formy czasowników w drugiej osobie liczby pojedynczej, zaimki osobowe. Podmiot liryczny bez kozery wytyka władcy wszystkie jego wady. Nie boi się go, piętnuje zdecydowanie jego postępowanie, sprzeciwia się mu. A co krytykuje? Postawę władcy i jego dworu – to, że władca bez mrugnięcia okiem krzywdzi tytułowego „człowieka prostego” i śmieje się z niego. Dwór władcy został scharakteryzowany jako gromada błaznów, których władca zgromadził przy sobie po to, aby nie musieć respektować żadnych praw moralnych („na pomieszanie dobrego i złego”). Ludzie boją się władcy, schlebiają mu, podkreślają jego zasługi – tylko dlatego, że są zastraszeni. Poeta, a jednocześnie podmiot liryczny, zdecydowanie sprzeciwia się władcy: „Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta Możesz go zabić – narodzi się nowy. Spisane będą czyny i rozmowy”. W tym fragmencie ukazana jest rola poety jako tego, który zdaje sprawę z nikczemności władcy, głosi prawdę. Jest on narzędziem do walki z despotyzmem, symbolem tej walki. I nie chodzi tu o żadnego konkretnego człowieka, ale o poetę w ogóle – zawsze znajdą się poeci, którzy będą czynili swoją powinność wobec despotycznego władcy. Poeta ostrzega despotę przed karą, wręcz grozi mu. Wizja tej kary została zawarta w końcowym dystychu: „Lepszy dla ciebie byłby świt zimowy I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta.” Jest to wizja samobójczej śmierci władcy. Z czego wynika ta śmierć? Zapewne z niemożności zniesienia ciężaru winy i odpowiedzialności za cierpienie niewinnych, „prostych ludzi”. Z wiersza wynika także to, że władza despotyczna zawsze obraca się przeciwko tym, którzy ją dzierżą.