Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera (fragmenty) [1] Czyż musiało tak być, że to, co tworzy szczęście człowieka, stało się znów źródłem jego cierpienia? [2] Pełne, gorące uczucie mego serca dla żywej natury, które dawało mi tyle rozkoszy, które mi świat otaczający w raj zamieniało, staje się teraz dla mnie nieznośnym dręczycielem, katującym duchem, który prześladuje mnie na wszystkich drogach. [3] Gdym dawniej patrzył ze skały, poprzez rzekę, aż ku owym wzgórzom na urodzajną dolinę, jak wszystko wkoło kiełkuje i płynie; gdym widział owe góry przybrane od stóp do szczytu wysokimi, gęsto rosnącymi drzewami, wszystkie owe doliny w ich różnorodnych skrętach, ocienione miłymi lasami, a łagodna rzeka wiła się wśród szeleszczących trzcin, odzwierciedlając urocze chmury, które delikatny powiew wieczorny przesuwał po niebie; gdym słyszał wokół siebie ptaki ożywiające las, a miliony komarów tańczyły ochoczo w ostatnim czerwonym promieniu słońca; gdy jego ostatnie drżące spojrzenie wyzwalało z trawy brzęczącego chrząszcza, a dziwny szum i ruch wokół mnie kazał mi patrzeć na ziemię; i mech, co z twardej skały wydziera swą żywność, i chwasty zwieszające się z suchego piaskowego wzgórza objawiały mi całe głębokie, płomienne, święte życie natury - jakże obejmowałem to wszystko ciepłym sercem, zatracałem się w nieskończonej pełni i wspaniałe kształty bezkresnego świata poruszały się w mej duszy, ożywiając wszystko. Ogromne góry otaczały mnie, przepaście leżały przede mną, wodospady spadały w dół, rzeki płynęły pode mną, a lasy i góry grały. I widziałem, jak pracą i tworzeniem przenikają się wzajem w głębiach ziemi wszystkie niezbędne siły. [ ... ] [4] Biedny głupcze, który wszystko cenisz tak mało, bo sam jesteś mały! Od niedostępnych gór pustyni, której nie tknęła żadna stopa, aż po kres nieznanego oceanu unosi się duch wiecznie Tworzącego i raduje się wszelkiemu prochowi, który pojmuje Go i żyje. Ach, wtedy, jak często wraz z żurawiem, który przelatywał nade mną, tęskniłem do brzegu niezmierzonego morza, by z pieniącego się pucharu nieskończoności pić oną wzbierającą falę rozkoszy i choćby przez chwilę czuć w swej piersi o tak ograniczonych siłach tchnienie szczęśliwości tej Istoty, która wszystko z siebie i przez siebie rodzi. [5] Bracie, tylko wspomnienie owych godzin sprawia mi ulgę; nawet ten wysiłek, by owe niewymowne uczucia przywołać, znów wypowiedzieć, wznosi moją duszę ponad nią samą i każe mi potem podwójnie odczuwać niepokój stanu, który mnie teraz przenika. [6] Przed duszą moją rozsunęła się jakby zasłona i pole nieskończonego życia zmienia się teraz przede mną w przepaść wiecznie otwartego grobu. Czyż możesz rzec: To jest! - skoro wszystko przemija, skoro wszystko z szybkością burzy przepływa mimo, tak rzadko zachowuje całą siłę swego istnienia, ach, porwane zostaje przez strumień, zatopione i o skałę rozbite! [ ... ] [7] Ha, nie wzruszają mnie wielkie, rzadko zdarzające się katastrofy świata: te powodzie, co zmywają wsie, te trzęsienia ziemi, co pochłaniają miasta. Rozdziera mi serce trawiąca moc ukryta we wszechświecie natury, moc, która nic nie stworzyła, co by nie niweczyło samego siebie lub sąsiada. I tak błądzę w niepokoju! Niebo i ziemia, i wszystkie twórcze siły otaczają mnie! Nie widzę nic nad wiecznie połykającego, wiecznie przeżuwającego potwora. Polecenia do tekstu 1. Określ sposób przedstawiania natury w cytowanym fragmencie pierwszego listu Wertera i jego wspomnieniu zawartym w 3. akapicie listu z 18 sierpnia 1771 r.; zwróć szczególną uwagę na stosunek bohatera do przyrody i stan jego uczuć. 2. W tych samych fragmentach znajdź epitety i określ, czemu służą. 3. Wyjaśnij, co jest źródłem cierpienia, o którym mówi Werter w akapitach 1., 2. i S. 4. Opisz, na czym polega i z czego wynika zmiana stosunku bohatera do natury (akapit 6.). 5. W akapicie 4. listu wskaż wszystkie nazwy i zaimki zapisane przez Wertera dużą literą. Wyjaśnij, kto kryje się pod tymi określeniami. 6. Porównaj wizje przyrody w akapicie 4. i w zakończeniu akapitu 7. Rozstrzygnij, czy wizje te mają charakter panteistyczny. Uzasadnij. 7. Opisz, w jaki sposób postrzega naturę Werter w akapitach 6. i 7. Zwróć uwagę na kończące list zdanie. 8. Wyjaśnij związek zmiany stosunku Wertera do przyrody z cierpieniem, którego doznaje bohater w wyniku nieszczęśliwej miłości. 9. Wskaż elementy pejzażu mentalnego w cytowanym liście Wertera.