Przeanalizuj poniższy fragment "Świętoszka" Moliera jako ilustrację odmiennych doktryn religij-nych i filozoficznych. Odwołując się do całego utworu, określ ich wartość moralną. Fragment aktu I sceny VI ...

1. Poszczególni bohaterowie "Świętoszka" przez swoje wypowiedzi i działania ilustrują odmienne poglądy religijne i filozoficzne. Są one odbiciem sytuacji panującej w XVII-wiecznej Francji. 2. Orgon - przedstawiciel rygoryzmu religijnego utrzymanego w duchu jansenizmu a) charakterystyka zachowania - Pochwała Tartuffe`a ("biedaczek ten o słodkiej twarzy", "skromny bez miary", "a przy tym sam dla siebie, ach, jakiż surowy"); - Uzurpowanie sobie prawa do oceny innych ("twoja mowa jest wielce bezbożna", "Że ci to niedowiarstwo nie wyjdzie na zdrowie"); - Wplatanie w wypowiedź zwrotów religijnych ("Bóg mi świadkiem"); b) efekt: zaślepienie - Nie dostrzega, że działania Tartuffe`a są tylko pozorem pobożności i dobroczynności ("Oczy wszystkich obecnych wciąż ku niemu wiodły", "Resztę biednym w mych oczach rozdzielał bezzwłocznie"), - Nie widzi nawet nadmiernego zainteresowania jego żoną ("On o wszystko się troszczy, nawet o mą żonę(...) Jego straże każdemu do niej wstępu bronią / I bardziej niż ja stokroć zazdrosny jest o nią"); - Nie przyjmuje rozsądnych argumentów Kleanta, - Z braku kontrargumentów posługuje się ironią ("Tak, tyś jest najmądrzejszy z doktorów, a jakże!"); - W szerszym wymiarze utworu: oddala się od rodziny i działa na jej niekorzyść (wypędza Damisa, obiecuje Tartuffe`owi rękę Marianny, powierza mu drażliwy sekret, zapisuje majątek). 3. Tartuffe (przywołany w opowieści Orgona) - Demonstrowanie pobożności, skromności, ubóstwa ("To wzdychał, to się krzyżem rozkładał na ziemi / Aby dotknąć posadzki usty pokornemi", "Zwracał mi nieodmiennie część mojej ofiary", "Resztę biednym w mych oczach rozdzielał bezzwłocznie"); - Rygoryzm religijny doprowadzony do skrajności ("W lada drobnostce grzechu już dojrzeć gotowy, / Za rzecz najbłahszą żąda pokuty bez miary, / Wszakci się sam obwinił, skruszony bez miary, / Że kiedyś w uniesieniu grzesznym, Bóg mi świadkiem, / Pchłę zabił, przy pacierzu schwyconą przypadkiem"); - Przenoszenie surowych zasad religijnych nawet na życie prywatne osób świeckich ("On o wszystko się troszczy, nawet o mą żonę - / O mój honor starania ma nieocenione - / Jego straże każdemu do niej wstępu bronią / I bardziej niż ja stokroć zazdrosny jest o nią"). 4. Kleant - przedstawiciel moralności świeckiej - Trzeźwa ocena pozorów, którym dał się uwieść Orgon ("potrafię zawdy / Bez trudności odróżnić udanie od prawdy"); - Zwolennik kartezjańskiego racjonalizmu ("Im granice rozsądku nigdy nie wystarczą"); - Ostra krytyka pobożności na pokaz ("Tak znów nic mnie nie mierzi bardziej na tej ziemi / Niż fałsz, co się pozory bawi nabożnemi", "Są udane świętoszki, jak zuchy udane"); - Zwolennik cnoty pojmowanej jako wierność zasadom moralnym ("Tak ja nie znam na świecie podnioślej-szej rzeczy / Od cnoty, wyższe cele mającej na pieczy", "Do cnoty przywiązanie ich w tym się zamyka, / By grzech ścigać swym wstrętem, ale nie grzesznika"); - Zwolennik deizmu - wierzy w Boga, ale odrzuca oficjalne rytuały i formy religijne, uznaje głos sumienia (wolterianizm): ("Wiem, co mówię, a Pan Bóg czyta w mojej duszy"); - Wyznawca zasad filozofii Monteigne`a: żądanie wolności sumienia ("Kto przed waszym bałwanem nie uchyli czoła, / Dla tego już na świecie nic świętego zgoła!") ironia, postulowanie życia zgodnego z naturą ("Co w zgodzie jest z naturą, to im jest przeciwne"), pochwała pokory i łagodności ("Ich nabożność jest ludzka, przystępna, łagodna"). 5. Wnioski a) ocena poglądów bohaterów: - razi naiwność i zaślepienie Orgona, - spontaniczna deklaracja Kleanta jest bardzo przekonująca, - Kleanta można traktować jako porte-parole autora, - poglądy Kleanta wytrzymują próbę czasu i nie zmieniają się; do niego należy ostateczna racja - Tartuffe jest cynicznym i lubieżnym oszustem, - Orgon i Trartuffe - jako postaci negatywne ponoszą karę (zgodnie z wymogami komedii): Orgon zostaje ośmieszony, Tartuffe - wtrącony do więzienia,

Orgon - przedstawiciel rygoryzmu religijnego utrzymanego w duchu jansenizmu a) charakterystyka zachowania - Pochwała Tartuffe`a ("biedaczek ten o słodkiej twarzy", "skromny bez miary", "a przy tym sam dla siebie, ach, jakiż surowy"); - Uzurpowanie sobie prawa do oceny innych ("twoja mowa jest wielce bezbożna", "Że ci to niedowiarstwo nie wyjdzie na zdrowie"); - Wplatanie w wypowiedź zwrotów religijnych ("Bóg mi świadkiem"); b) efekt: zaślepienie - Nie dostrzega, że działania Tartuffe`a są tylko pozorem pobożności i dobroczynności ("Oczy wszystkich obecnych wciąż ku niemu wiodły", "Resztę biednym w mych oczach rozdzielał bezzwłocznie"), - Nie widzi nawet nadmiernego zainteresowania jego żoną ("On o wszystko się troszczy, nawet o mą żonę(...) Jego straże każdemu do niej wstępu bronią / I bardziej niż ja stokroć zazdrosny jest o nią"); - Nie przyjmuje rozsądnych argumentów Kleanta, - Z braku kontrargumentów posługuje się ironią ("Tak, tyś jest najmądrzejszy z doktorów, a jakże!"); - W szerszym wymiarze utworu: oddala się od rodziny i działa na jej niekorzyść (wypędza Damisa, obiecuje Tartuffe`owi rękę Marianny, powierza mu drażliwy sekret, zapisuje majątek). 3. Tartuffe (przywołany w opowieści Orgona) - Demonstrowanie pobożności, skromności, ubóstwa ("To wzdychał, to się krzyżem rozkładał na ziemi / Aby dotknąć posadzki usty pokornemi", "Zwracał mi nieodmiennie część mojej ofiary", "Resztę biednym w mych oczach rozdzielał bezzwłocznie"); - Rygoryzm religijny doprowadzony do skrajności ("W lada drobnostce grzechu już dojrzeć gotowy, / Za rzecz najbłahszą żąda pokuty bez miary, / Wszakci się sam obwinił, skruszony bez miary, / Że kiedyś w uniesieniu grzesznym, Bóg mi świadkiem, / Pchłę zabił, przy pacierzu schwyconą przypadkiem"); - Przenoszenie surowych zasad religijnych nawet na życie prywatne osób świeckich ("On o wszystko się troszczy, nawet o mą żonę - / O mój honor starania ma nieocenione - / Jego straże każdemu do niej wstępu bronią / I bardziej niż ja stokroć zazdrosny jest o nią"). 4. Kleant - przedstawiciel moralności świeckiej - Trzeźwa ocena pozorów, którym dał się uwieść Orgon ("potrafię zawdy / Bez trudności odróżnić udanie od prawdy"); - Zwolennik kartezjańskiego racjonalizmu ("Im granice rozsądku nigdy nie wystarczą"); - Ostra krytyka pobożności na pokaz ("Tak znów nic mnie nie mierzi bardziej na tej ziemi / Niż fałsz, co się pozory bawi nabożnemi", "Są udane świętoszki, jak zuchy udane"); - Zwolennik cnoty pojmowanej jako wierność zasadom moralnym ("Tak ja nie znam na świecie podnioślej-szej rzeczy / Od cnoty, wyższe cele mającej na pieczy", "Do cnoty przywiązanie ich w tym się zamyka, / By grzech ścigać swym wstrętem, ale nie grzesznika"); - Zwolennik deizmu - wierzy w Boga, ale odrzuca oficjalne rytuały i formy religijne, uznaje głos sumienia (wolterianizm): ("Wiem, co mówię, a Pan Bóg czyta w mojej duszy"); - Wyznawca zasad filozofii Monteigne`a: żądanie wolności sumienia ("Kto przed waszym bałwanem nie uchyli czoła, / Dla tego już na świecie nic świętego zgoła!") ironia, postulowanie życia zgodnego z naturą ("Co w zgodzie jest z naturą, to im jest przeciwne"), pochwała pokory i łagodności ("Ich nabożność jest ludzka, przystępna, łagodna"). 5. Wnioski a) ocena poglądów bohaterów: - razi naiwność i zaślepienie Orgona, - spontaniczna deklaracja Kleanta jest bardzo przekonująca, - Kleanta można traktować jako porte-parole autora, - poglądy Kleanta wytrzymują próbę czasu i nie zmieniają się; do niego należy ostateczna racja - Tartuffe jest cynicznym i lubieżnym oszustem, - Orgon i Trartuffe - jako postaci negatywne ponoszą karę (zgodnie z wymogami komedii): Orgon zostaje ośmieszony, Tartuffe - wtrącony do więzienia, Tyle wiem