Fragment książki „Historia literatury polskiej” Jeśli renesans nazywamy złotym wiekiem literatury polskiej, to krótki, ale intensywny okres oświecenia jest pod wieloma względami łączącym to, zdawałoby się, zagubione dziedzictwo z literaturą epoki współczesnej. Odrodzenie kulturalne zbiegło się z panowaniem ostatniego króla polskiego, Stanisława Augusta Poniatowskiego, i z tej to przyczyny mówimy o okresie stanisławowskim. W rzeczywistości jednakże sytuacja kraju była już taka, że ludzie oświecenia ze swymi szerokimi poglądami i śmiałymi ideami nie byli w stanie zmienić biegu wypadków. Ale zarówno w dziedzinie edukacji, jak i literatury, pojmowanych przez nich jako narzędzia zaangażowania politycznego i społecznego, odcisnęli oni decydujące piętno na losach narodu. [...] „Ludzi oświecenia” nie było wielu. Toczyli nierówną walkę z powodu zawziętego oporu szerokich mas klasy rządzącej, szlachty, która wierna „sarmatyzmowi” sprzeciwiała się wszelkim nowościom. [...] „Książę poetów”, jak nazywali go współcześni, Ignacy Krasicki był pod wieloma względami typowym człowiekiem oświecenia. [...] Jako poeta wpłynął głównie na oczyszczenie języka, co na jakiś czas uporządkowało chaotyczne bogactwo baroku. Powrócił w pewnej mierze do jasnego i prostego języka Kochanowskiego [...]. Pracowity, literaturę pojmował jako szczególne powołanie, a mianowicie jako interwencję moralisty w ludzkie sprawy. [...] [...] spośród wierszy Krasickiego najtrwalsze okazały się te, które znajdują się w jego „Bajkach i przypowieściach” (1779). W nich szczególnie czuje się „lekkie pióro” człowieka oświecenia. Ambicją pisarza tej epoki nie było silenie się na formułowanie jakiejś nowo odkrytej prawdy, ale, skoro rozum jest powszechny, podanie przyjętej przez wszystkich mądrości w pięknej formie. Tak więc Krasicki bez wahania zapożyczał tematy do swoich bajek z ogromnego zasobu literatury fabulistycznej, od Ezopa¹ poczynając, a na współczesnych mu Francuzach kończąc. [...] Filozofia Krasickiego jest sucha i trzeźwa. Jego świat jest światem, w którym zwyciężają silni, a słabi przegrywają według pewnego niezmiennego porządku, przyjmowanego bez protestu takim, jaki jest. Składnikiem osiemnastowiecznego myślenia wydaje się pewien cynizm, a niektóre z bajek są nawet okrutne. [...] Oto parę przykładów bajek Krasickiego: „Furman i motyl” Ugrzązł wóz, ani ruszyć już się nie mógł w błocie; Ustał furman, ustały i konie w robocie. Motyl, który na wozie siedział wtenczas prawie, Sądząc, że był ciężarem w takowej przeprawie, Pomyślił sobie: „Litość nie jest złym nałogiem”. Zleciał i rzekł do chłopca: „Jedźże z Panem Bogiem!”. „Jagnię i wilcy” Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie: Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię. Już go mieli rozerwać; rzekło: „Jakim prawem?” – „Smacznyś, słaby i w lesie”... Zjedli niezabawem. 1 Ezop – grecki bajkopisarz starożytny. 4. O jakich zdarzeniach historycznych jest mowa w zdaniu: W rzeczywistości jednakże sytuacja kraju była już taka, że ludzie oświecenia ze swymi szerokimi poglądami i śmiałymi ideami nie byli w stanie zmienić biegu wypadków? Wymień przynajmniej dwa. 2 p. 5. Określ stosunek ludzi oświecenia do szlachty wiernej sarmatyzmowi 1 p. A. Przeciwstawiali się jej konserwatyzmowi. B. Byli wobec niej obojętni. C. Współdziałali w krzewieniu idei sarmatyzmu. D. Zajmowali się innymi sprawami. 6. Jak współcześni nazywali Ignacego Krasickiego? 1 p. 7. W jaki sposób należy rozumieć zdanie: [Ignacy Krasicki] literaturę pojmował jako szczególne powołanie, a mianowicie jako interwencję moralisty w ludzkie sprawy? 1 p. A. Krasicki uważał, że artysta powinien opisywać ludzkie sprawy. B. Poeta twierdził, że zadaniem artysty jest troska o piękny język. C. Według Ignacego Krasickiego artysta musi wskazywać ludziom, co jest dobre, a co złe. D. Zdaniem poety rola artysty sprowadza się do realizowania własnych marzeń. 8. Wymień dwie zasługi Ignacego Krasickiego dla literatury polskiej, o których jest mowa w tekście „Oświecenie”. 2 p. 9. Dzięki czemu poeta uzyskał zwięzłość tekstu „Jagnię i wilcy”? 1 p. A. Zastosował dialog. B. Zrezygnował ze szczegółowego opisu postaci na rzecz przedstawiania zdarzeń. C. Wprowadził wypowiedź wierszowaną. D. Odpowiedzi A i B są właściwe. 10. O której z przytoczonych bajek można powiedzieć, że jest okrutna? Uzasadnij swoją odpowiedź. 2 p. 12. Alegoria to 1 p. A. obraz mający poza dosłownym sens przenośny, jednoznacznie ustalony. B. każda metafora. C. uroczysty, bezpośredni zwrot do adresata. D. krótki utwór wierszowany o zwierzętach. 13. Jak brzmi przesłanie bajki „Jagnię i wilcy”? Podaj numer wersu, w którym autor je zamieścił.